از موارد مؤثر در جذب جوانان به مسجد و نماز جماعت مي‌توان به نقش امام جماعت، نظافت مساجد، نقش نمازگزاران در مساجد و ارائه الگو براي جذب جوانان و نوجوانان به نماز و مسجد اشاره كرد
از موارد مؤثر در جذب جوانان به مسجد و نماز جماعت مي‌توان به نقش امام جماعت، نظافت مساجد، نقش نمازگزاران در مساجد و ارائه الگو براي جذب جوانان و نوجوانان به نماز و مسجد اشاره كرد
جايگاه والاي مسجد و اهميت حضور در آن و شركت در جماعات بر اساس آموزه‌هاي ديني، منابع و مستندات قرآني و روايي بر كسي پوشيده نيست، عليرغم اهميت مسأله، در ارتباط با حضور در مساجد و جماعات در گروه هاي سني مختلف از جمله جوانان و نوجوانان با دو گروه مواجه هستيم، گروهي كه اهل مسجد و جماعات هستند و در هر شرايطي حضور در جماعات و مساجد را بر خود وظيفه مي‌دانند و گروهي كه متأسفانه در مساجد و جماعات به علل مختلف حضور نمي‌يابند.
حال با توجه به اينكه كليه آموزه‌هاي ديني در ارتباط با حضور در مساجد و جماعات كه بر گرفته از كتاب الهي، روايات و سيره معصومين عليهم‌السلام است؛ با فطرت انسان‌ها هم‌سو بوده و مطابقت دارد، بنابراين شكي نيست كه مي‌توان با به كارگيري روش‌ها و راه‌هاي متناسب، بخش اعظمي از جوانان و نوجوانان مسلمان جامعه اسلامي را به اين امر مهم جذب كرد.
اهميت حضور درمسجد و نمازهاي جماعت بر اساس احاديث و روايات «حضور در مساجد و عبادت در خانه خدا افزون بر آن كه خود توفيقي بزرگ و كمالي ارزشمند نيز است، كمالات روحي ديگري را نيز در پي دارد، رحمت خاص خداوند، آمرزش الهي، بهشت برين، همنشيني و همدمي با فرشتگان الهي از آن جمله است»(نوبهار، ۳۷۵ص ۱۴).
امام خميني (ره) در اين ارتباط فرمايش حكيمانه و متدبرانه‌اي دارند، ايشان مي‌فرمايند «به نماز و مساجد اهميت دهيد كه پرونده‌هاي دادگستري مال بي‌نمازهاست و نمازخوان‌هاي واقعي در دادگستري پرونده ندارند، شيطان‌ها از مساجد و نماز مي‌ترسند، آنها مي‌خواهند، از نماز جلوگيري كنند و بعد از خالي كردن سنگرها حمله كنند» (به نقل از صحيفه نور،جلد۱۸).
براساس آيه ۴۳ سوره بقره كه مي‌فرمايد «نماز را به پا داريد و زكات دهيد و با ركوع كنندگان ركوع كنيد»، مي‌بينيم كه قرآن امر به جماعت مي‌كند و در بسياري از متون و منابع ديني و روايي نيز وقتي از اهميت نماز صحبت مي‌شود، منظور نماز جماعت است، درواقع «اصل تشريع نمازهاي يوميه به جماعت بوده و فرادي رخصت است»(طالقاني به نقل از رهبري ، ۱۳۸۰، ص ۱۵۴).
دراهميت و ارزش نماز همين بس كه رسول خدا(ص) مي‌فرمايند «يك نماز جماعت، بهتراز چهل سال نماز فرادي درخانه است»(مستدرك الوسائل به نقل از شيرازي ،۱۳۷۷ص ۷۷).
يا در روايتي ديگر امام رضاعليه‌السلام مي‌فرمايند «ثواب هر ركعت نماز جماعت نسبت به فرادي برابر با دو هزار ركعت است»(تحف العقول، به نقل از رهبري، ۱۳۸۰ص ۱۶۱).
همچنين در مورد حضور در مساجد مي‌بينيم كه در عصر پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله وسلم مسجد از مركزيت ديني، عبادي، علمي و فرهنگي برخوردار بوده و همين وضعيت را در زمان امام باقر عليه‌السلام و امام صادق عليه‌السلام باز مي‌بينيم، در همين راستا است كه پيامبر گرامي اسلام (ص) مي‌فرمايند «هر كس براي تعليم يا تعلم وارد مسجد شود، همچون مجاهد در راه خداست» (به نقل از رهبري،۱۳۸۰،ص ۲۴۰).
مي‌بينيم كه آيه ۱۱۴ سوره بقره بازدارندگان از احياء مساجد را ستم كارترين مردم معرفي مي‌كند، ضمن اينكه «مهمترين شاخصه احياء مساجد، در حضور گسترده و فشرده آحاد مردم مسلمان در مسجد تجلي مي‌يابد» (همان منبع،ص ۷) .
پس با اين حساب حضور در مسجد و نيز تلاش براي اينكه ديگران نيز در مسجد حضور يابند، مساوي با احيا و آباد كردن مساجد و خانه خداست.
ويژگي‌هاي جوانان
دوره نوجواني و جواني يكي از حساس‌ترين دوره زندگاني انسان است و انسان در اين دوره ويژگي‌هاي خاصي را دارا است از جمله عاطفي بودن، زود رنجي و به دليل ناپختگي، كم تجربگي و احساسات شديد به طور طبيعي خطا پذيري بيشتر و از طرفي روحيه استقلال طلبي و ستيزه جويي زمينه چالش‌ها و تضادها را در ميان اين قشر و بزرگترها به وجود مي‌آورد.
عليرغم اين ويژگيها اگر با جوانان با صداقت و احترام برخورد شود، به سهولت مي‌توان در اين دوره از حيات در عمق دل و صفاي قلب او نفوذ كرد، در همين راستا است كه «پيامبر اسلام (ص) فرمودند «بر شما باد جوانان! كه قلب آنان رقيق‌تر و آماده پذيرش خير است، وقتي خداوند مرا براي بشارت و انذار مردم مبعوث كرد، سالخورده‌ها با من مخالفت كردند، اما جوانان با من پيمان بستند» (به نقل از محجه البيضاء، جلد ۳)، «اين فرمايش رسول اكرم (ص) نشان دهنده تربيت پذيري و الگو پذيري جوانان و فطري بودن پيام آن پيامبر گرامي است».(ابطحي، ۱۳۷۶،ص۱۰۰).
همچنين است كه «حضرت علي عليه‌السلام به فرزندش امام حسن عليه‌السلام مي‌فرمايد «فرزندم! حسن جانم، قلب نوجوانان چون زميني خالي از بذر است ( كه آماده و مستعد پذيرش هر بذري است)، آنچه در آن بريزي مي‌پذيرد، حسن جانم! من به ادب و تربيت تو پيش از سخت شدن قلبت و مشغول گشتن عقلت به چيزي مبادرت ورزيدم و به تربيت تو پرداختم» ( به نقل از موسوي راد ، ۱۳۸۰، ص ۱۹۷).
«شهيد بهشتي نيز با تبيين ويژگي‌هاي جوانان و نوجوانان از قبيل حق‌گرايي، حق‌دوستي، حق‌پرستي، خير دوستي، عدل دوستي، اين ويژگيها را در اغلب جوانان بيشتر از ساير اقشار دانسته است و آن را زمينه مساعد خدادادي براي بهره‌برداري شايسته مي‌داند و بي توجهي به آن را تيره بختي مي‌نامد»(به نقل از دلبري، ۱۳۸۷،ص ۱۶).
ملاحظه مي‌شود كه فرمايشات حضرات معصومين عليهم‌السلام، بزرگان و صاحب نظران ضمن اينكه براي ما بسيار راهگشا و نويد بخش است، از طرفي وظيفه و مسؤليت ما را دو چندان مي‌كند و ما را به اين باور مي‌رساند كه حقيقتاً مي‌توان در جذب جوانان به مسجد و جماعات بهتر از وضع موجود عمل كرد.
راه‌هاي جذب جوانان به مسجد و جماعت:
بي‌ترديد براي جذب جوانان و حضور آنها در مسجد و جماعات هم موانع مختلف و هم راه كارهاي مختلفي متصور است كه اين موانع و همچنين راه كارها مي‌توانند جنبه‌هاي فردي، خانوادگي و محيطي داشته باشند، در اين بخش آن قسمت از مواردي كه بيشتر جنبه علمي و كاربردي دارد، مورد بحث قرار مي‌گيرد:
۱- علل عدم حضور در مسجد و جماعات و ضرورت تبيين فلسفه و اسرار نماز و جماعات
براي عدم حضور در جماعات و مسجد علل گوناگون است، بعضي واقعاً عذر دارند و دليل‌شان پذيرفتني است، ولي بسياري از موارد بهانه‌هايي پوچ، بيشتر نيست، از جمله: غفلت از پاداش‌هاي نماز جماعت، بي‌رغبتي به جهت بدرفتاري برخي نمازگزاران در مسجد، همفكر نبودن با امام جماعت از نظر ديدگاه سياسي، عيب‌هاي احتمالي بستگان و نزديكان امام جماعت، طول كشيدن نماز جماعت، رفتار متوليان و دست اندركاران مسجد و...(قرائتي،۱۳۷۷،ص ۲۲۲-۲۲۱).
علاوه بر موارد مذكور كه بيشتر در مورد نمازخوان‌ها است، در مورد آن‌هايي كه نماز نمي‌خوانند و به تبع آن در مسجد و جماعات نيز حاضر نمي‌شوند، مي‌توان به نتيجه تحقيقي اشاره كرد كه بر اساس آن «بيش از ۵۰% كساني كه مورد پرسش قرار گرفته‌اند كه چرا نماز نمي‌خوانيد؟ پاسخ داده‌اند كه خدا به نماز ما نيازي ندارد» ( به نقل از محمدي عراقي، ۱۳۷۶، ص ۶۸)، اگر اين تحقيق صحيح باشد، به ما يك چراغ راهنما مي‌دهد و آن اينكه روي فلسفه نماز يا اسرار نماز بيشتر كار كنيم.(همان منبع).
در همين راستا مقام معظم رهبري(حضرت امام خامنه اي"ادام الله بقائه") مي‌فرمايند «براي تبيين ژرفاي نماز و معرفي رازها و زيبايي‌هاي آن، دست به تلاش پيگير و همه جانبه زده شود» (پيام به اجلاس ششم، ۱۳۷۶، ص۶)، در حديثي پيامبر اكرم (ص) مي‌فرمايند «اگر مردم ارزش اذان گفتن و شركت در نماز جماعت را مي دانستند، براي اين كار قرعه كشي مي‌كردند» (بحار الانوار ،ج ۸۸ به نقل از جعفري، ۱۳۸۸، ص ۷۳).
متأسفانه بسياري از جوانان ما با اين ارزش‌ها كه پيامبر گرامي اسلام مي‌فرمايند، آشنا نيستند، بنابراين يكي از وظايف و مسؤليت‌هاي عمده در اين راستا آشنا سازي جواناني است كه مسجدي نيستند، با ارزش‌ها و اسرار و فلسفه نماز، نماز جماعت و حضور در مسجد مي‌باشد، مطمئناً راه آن سخنراني در مسجد نيست، بلكه بايد پيام‌ها در اين زمينه در جاها و موقعيت‌هايي جلوه‌گر شود كه جواناني كه اهل نماز جماعت و مسجد نيستند، حضور دارند.
۲- عامل بهداشت ونظافت مساجد
اميرالمؤمنين عليه‌السلام به استاندار(والي) خود مي‌فرمايد «افضل اوقات را براي نماز قرار بده»، حال اگر افضل اوقات براي نماز است، افضل جاها هم بايد براي نماز باشد (به نقل از قرائتي، ۱۳۷۰،ص ۴۸)، يكي از مشكلاتي كه براي جذب مردم به مراكز اقامه نماز داريم، كمي نظافت است؛ نظافت امروز و در دنياي امروزي يكي از عوامل جذب جوان‌ها است، اين جز نماز هم نيست، ولي چيزي و راي احكام نماز است، ما نبايد فقط در حد طهارت و مسأله فقهي به اين بپردازيم؛ يعني خيلي ظاهر بيني است كه طهارت را با همان فرمول‌هاي فقهي بپذيريم و هر چه آلودگي و ميكروب و چيزهاي ديگري است كه مردم را متنفر مي‌كند، همه را نديده بگيريم، من فكر مي‌كنم، يكي از چيزهايي كه قشر تحصيل كرده، قشر به اصطلاح متجدد و قشر جوان را از اين جاها دور كرده، اين است كه فضا، متناسب با اين شرايط نيست. (هاشمي رفسنجاني، ۱۳۷۶، ص۱۹).
از آنجايي كه طبع جوانان پاك، زيبا دوست و پر نشاط مي‌باشد، لذا به مكان‌هاي پاكيزه، زيبا، جذاب و دلپذير بيشتر گرايش پيدا مي‌كند، بنابراين براي جذب آنان به مساجد بايد اين مكان‌ها را آراسته و پاكيزه ساخت، فرش‌هاي مسجد تميز و پاكيزه بوده، روشنايي در حد مطلوب و مسجد همواره معطر و خوشبو باشد و نمازگزاران با لباس پاكيزه و بوي خوش وارد مسجد شوند.(انصاري راد، ۱۳۸۸).
۳- جاذبه براي حضور زنان در مساجد
زنان بخش عظيمي از جامعه را تشكيل مي‌دهند، حضور آنان در مسجد، فرصت مناسبي براي بهره‌گيري معنوي از اين جايگاه مقدس و آشنايي با معارف اسلامي است، بلكه براي برخي از آنان اين تنها فرصت است (نوبهار ، ۱۳۷۵، ص ۴۴).
با اين وجود يكي از مسائلي كه در مساجد هست، عدم جاذبه به خصوص در شبستان خانم‌ها است، متأسفانه محل اجتماع خانم‌ها هم از نظر كمي و هم از نظر كيفي، جاذبه لازم را ندارند و گاهي هم دافعه دارند، از نظر نور، تهويه، فرش، مسير رفت و آمد و غيره معمولاً قسمت خانم‌ها به مراتب بدتر از آقايان است، با توجه به اينكه خانم‌ها اغلب همراه فرزندانشان وارد مسجد مي‌شوند و اگر برخورد اين فرزندان با مسجد مطلوب و خوشايند باشد، اثر مثبت بر روي آنها خواهد داشت و اگر مطلوب و خوشايند نبود اثر بد (زعفراني، ۱۳۷۶، ص ۱۹۷).
همچنين دختران و بانوان جوان به مراتب بيشتر تحت تأثير ميزان مطلوب يا نامطلوب بودن قسمت مربوط به خانم‌ها در مساجد هستند، مطمئناً حضور دختران و بانوان در مساجد در جذب برادران آنها و همسران آنها در آينده به مساجد نقش به سزايي خواهد داشت، عليرغم نقش زنان در مسائل تربيتي و تأثيري كه براي حضور برادران و همسران جوان خود در مساجد مي‌توانند، داشته باشند، متأسفانه مي‌بينيم در مساجد هنوز محل استقرار خانم‌ها حتي به اندازه محل آقايان از جذابيت، راحتي و مطلوبيت برخوردار نيست.
۴- نقش امام جماعت
در ميان تمام كساني كه به گونه‌اي در اداره امور مسجد دخالت دارند، امام جماعت داراي نقشي ممتاز و ويژه است، طوري‌كه صلاحيت‌ها، شايستگي‌ها، عملكرد، شخصيت و چگونگي برخورد او با جوانان به طور مستقيم بر مسجد و جذب افراد از جمله جوانان اثر مي‌گذارد (نوبهار ، ۱۳۷۵، ص ۸۳).
در ارتباط با عملكرد و نقش امام جماعت به موارد زير مي‌توان اشاره كرد:
الف) روابط و احترام ميان امام جماعت و جوانان، نبايد در چارچوبي خشك و رسمي باقي بماند و بايد به روابط عاطفي بيانجامد؛ يعني امام جماعت به عنوان يكي از دوستان جوانان به شمار رود، در اين راستا لازم است همواره جوانان را همراهي كند، مشكلات آنان را ياري كند، موفقيت‌هاي شان را به آنان تبريك بگويد، از ناراحتي و غم‌هايشان ابراز تأسف كند، همچنين علاوه بر ارتباط حضوري، برقراري ارتباط كتبي نيز ميان جوانان و امام جماعت مفيد است.
ب) امام جماعت بايد وقت كافي براي جوانان بگذارد، «تجربه نشان داده است كه امام جماعت‌هايي كه وقت مي‌گذارند، مي‌توانند در ترويج فرهنگ نماز موفق باشند و كساني كه صرفاً مي‌خواهند يك نماز را اقامه كنند و بلافاصله از خوابگاه دانشجويي خارج شوند، اين امكان پذير نيست» ( قمي ، ۱۳۸۰، ص ۶۷).
«پيامبر اسلام (ص) بسياري از اوقات پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد مي‌ماندند، بخشي از اين وقت صرف پاسخگويي به پرسش‌هاي ديني و حتي تعبير كتاب‌هايي كه مسلمانان ديده بودند، مي شد» ( نوبهار، ۱۳۷۵،ص ۳۱).
ج) «مردم بايد پذيراي امام جماعت باشند، امام جماعت تحميلي جايز نيست» (محسن قرائتي ،۱۳۷۰، ص۷۲ )، اگر امام جماعت را دوست نداشته باشيد، تأثير ندارد، غير از امامت كه يك منصبي است ولايي، در پيش نمازي رضاالقوم هم وجود دارد، سر آمد مسأله محبت است، مردم بايد امام جماعت را بپذيرند و دوستش داشته باشند (تقي قرائتي ، ۱۳۸۰، صص ۹۹-۹۸).
د) «امام جماعت بايد مراعات حال مردم را در نماز جماعت بكند، كساني كه در نماز جماعت شركت مي‌كنند، از گروه‌ها و اصناف مختلف تشكيل مي‌شوند و هر كدام داراي حوصله و ظرفيت مخصوصي هستند كه رعايت و اهتمام به آن براي امام جماعت لازم است» (ابوالقاسمي، ۱۳۷۸،ص ۶۸)، اين امر از طرف پيامبر اكرم (ص)، حضرت علي(ع)، امام صادق(ع) مورد توصيه و تأكيد قرار گرفته است (جعفري، ۱۳۸۸، صص ۹۴-۹۳؛ نوبهار ، ۱۳۷۵،صص ۹۱-۸۴؛ قرائتي، ۱۳۷۰، ص ۷۳-۷۲).
ه) امام جماعت بايد فردي برخوردار از تقوا، فضيلت‌هاي اخلاقي و مراتب علمي باشد، پيامبر اكرم (ص) مي‌فرمايد «امام جماعت هر گروه، سفير آنها به سوي خداست، پس فاضل‌ترين افرادتان را مقدم داريد » (وسايل الشيعه به نقل از جعفري، ۱۳۸۸، ص ۹۲).
همچنين «امام جماعت بايد بيش از ديگران مراعات رفتار خود را بكند» ( قرائتي ، ۱۳۷۰، ص ۷۴) و به زيور عدالت آراسته باشد.
و) علاوه بر موارد مذكور امام جماعت شايسته است، خوش تيپ، خوش سواد، خوش بيان باشد (قرائتي، ۱۳۷۰ ،ص ۵)، مواظب نظافت دهان و دندان و احياناً بوي بد دهان خود بوده، در كليه امورات مربوط به مسجد نظم و انظباط را مراعات كند و توانايي دوست شدن با جوانان و كنار آمدن با آن ها را داشته باشد (انصاري راد ، ۱۳۸۸). براي عموم مردم به ويژه جوانان دعا كند و داراي صفات بردباري ، بخشش، آسان گيري ، مواسات بوده (ابوالقاسمي ، ۱۳۷۸، ص ۸۲-۷۲) و از همه مهم آنچه را كه مي‌گويد خود و اهل خانواده‌اش عمل كنند.
۵- روش و شيوه‌هاي تبليغ و دعوت
مبلغ و دعوت كننده بايد مؤمن به آن چيزي باشد كه ديگران را بدان دعوت مي‌كند، دل او به آن چه مي‌گويد، بايد آرام باشد، دل مي‌تواند دل را هدايت كند، دعوت و تبليغ ما هنگامي مؤثر است كه نشأت گرفته از درون باشد و اين، نياز به ايماني دارد كه در جان آدمي ريشه دوانده ست، بنابراين اين يك هشدار است، براي دست اندركاران اين امر كه اگر باوري راستين عامل حركتشان نباشد، نخواهند توانست در ديگران نفوذ كنند (قائمي ، ۱۳۷۵، ص ۲۷). امام صادق عليه‌السلام نيز ضرورت مطابقت قول و فعل عالمان و واعظان را اين گونه بيان فرموده است «اگر عالم و دانشمند به علم خود عمل نكند، موعظه و اندرز او از دل‌ها مي‌لغزد، آن چنان كه باران از روي سنگ صاف و نشيب‌هاي لغزنده كوه صفا لغزان است» (كافي، جلد ۱، به نقل از دلبري ، ۱۳۸۷، ص ۸)، بنابراين مهمترين گام در تأثير گذاري دعوت كننده و مبلغ مطابقت گفتار با كردار وي است.
حال بايد دقت شود كه مؤثرترين روش تبليغي و تربيتي كدام است؟ «در تربيت چند چيز شرط است، يكي مشافهه و چشم به چشم بودن و نكته بعدي محبت و تقدس » (تقي قرائتي ، ۱۳۸۰، ص ۹۸)، توجه به اين امر لازم است كه «هدف ما آن‌هايي هستند كه نماز نمي‌خوانند و يا به مسجد نمي‌روند و مي‌خواهيم به نماز و مسجد دعوتشان كنيم، براي آنها بايد برنامه داشته باشيم و يكي از برنامه‌هاي مهم ارتباط مستقيم است و افرادي كه مؤمن به نماز و علاقه‌مند به توسعه فرهنگ نماز و مسجد هستند، مي‌توانند بهترين سرباز اين جبهه و ميدان باشند» ( افشار ، ۱۳۷۶، ص ۱۵۵).
بنابراين در اين زمينه مي‌پذيريم كه «تربيت بايد نفس به نفس باشد، جوان به جوان، جوان‌هاي نماز خوان و مسجدي مي‌توانند جوان‌هاي ديگر را جذب مسجد بكنند و همسالان خودشان را به پاي نماز بياورند» ( فقيهي، ۱۳۷۶، ص ۱۶۵)، البته لازم است امام جماعت مساجد، متوليان امور مساجد، تبليغات اسلامي و غيره آموزش‌ها و توصيه‌هاي لازم و ضروري را به جوانان نمازخوان و مسجد ارايه دهند، در همين راستا قرائتي (۱۳۸۶،ص۵ ) نيز مسأله گفت‌وگوي چهره به چهره را مهم مي‌داند و توصيه مي‌كند كه مديران مدارس امر به معروف را تن به تن انجام دهند، روزي يكي دو تا از بچه‌ها را دعوت كنند و خصوصي با آنها حرف بزنند، گفتگوي هر مديري با يك يا دو دانش آموز در مدرسه، تأثيرش خيلي بيشتر از صحبت‌هاي عمومي است.
۶- وظيفه و نقش نمازگزاران و اهالي مسجد
اهل نماز و مسجد كه بدون هيچ تبليغي و بدون هيچ انتظاري حضور درمسجد و نماز جماعت را وظيفه الهي و شرعي خود مي‌دانند و در هر شرايطي اين سنگر مقدس را خالي نمي‌گذارند، اغلب انسان‌هاي مؤمن و ارزشمند هستند، در عين حال براي اين افراد وظايف و مسؤليت‌هايي متوجه است كه در نوبت خود توجه و رعايت آنها تأثير به سزايي در جذب جوانان ديگر به مسجد و جماعات خواهدداشت، از جمله:
الف) طبق فرمايش آقاي قرائتي ( ۱۳۷۰، ص ۵۳) « نسبت به نماز يك غيرتي داشته باشيم؛ يعني وقتي ديديم مسجد خلوت است، فشار خون ما بالا بيايد»، در اين موقع است كه دغدغه فكري خواهيم داشت و به عنوان يك امر مهم به فكر راهكار و اقدام عملي خواهيم بود.
ب) در محيط‌هاي جمعي از زخم زبان زدن، به شوخي گرفتن و تمسخر به شدت اجتناب شود (مرحوم ابوترابي، ۱۳۷۰،ص ۳۷)، اين مسائل به ويژه به جهت حساسيت نوجوان و جوان بسيار مهم و تأثيرگذار خواهد بود.
ج) طبق توضيح المسائل همه مراجع مستحب است، كسي كه به مسجد مي‌رود و لباس پاكيزه و قيمتي بپوشد و خود را خوش بو كند ( به نقل از ابرقوي، ۱۳۸۵،ص ۱۳۸)، در ارتباط با پاكيزگي، نظافت و خوشبويي نمازگزار هنگام حضورش در مسجد آيات، روايات و سيره زيادي داريم كه به چند مورد اشاره مي‌شود:
- در آيه ۳۱ سوره اعراف قرآن مي‌فرمايد «هنگام حضور در مساجد زينت‌هايتان را به خود بگيريد».
- حضرت امام حسن مجتبي عليه‌السلام راديدند، وقتي كه براي نماز بر مي‌خيزد، بهترين لباس‌هايش را مي‌پوشد، علتش را سوال كردند، فرمود «همانا خداوند متعال زيبايي را دوست دارد، پس خود را به پروردگارم مي آرايم» (نقل از رهبري، ۱۳۸۰،ص ۱۰۸).
- پيامبر اكرم (ص) فرمودند«خداوند خوشبوست و بوي خوش را دوست دارد» (نهج الفصاحه به نقل از همان منبع،۱۳۲).
- از حضرت امام رضا عليه‌السلام نقل شده است كه جاي حضرت امام صادق عليه‌السلام در مسجد از بوي عطر و اثر سجده حضرت شناخته مي‌شد(همان منبع)، حضرت امام صادق(ع) مي‌فرمايند «دو ركعت نماز با عطر بهتراست، از هفتاد ركعت از كسي كه عطر نزده باشد» (مكارم الاخلاق به نقل از رهبري،ص۱۳۴).
- روايت داريم نماز با مسواك برابر هفتاد ركعت نمازي است كه فرد مسواك نزند.
همه موارد مذكور نشانگر اهميت نظافت و بهداشت فردي نمازگزار است، طوري كه هنگام صحبت كردن دهان نمازگزار نبايد بوي بد بدهد، لباس نمازگزار نبايد چركي و بدبو باشد، پاي نمازگزار بوي بد ندهد؛ يعني در يك كلام علاوه بر زيبايي درون، زيبايي بيروني نيز مراعات شود، مطمئناً همه اين موارد در نگرش افراد به ويژه جوانان و نوجوانان به مسجد و مسجدي‌ها و جذب آنها به مسجد و جماعات مؤثر خواهد بود.
د- بزرگان ، هيئت امنا و دست اندركاران مساجد كه خود اهل نماز و مسجد هستند و دوست دارند، افراد بيشتري در مساجد حضور يابند، با توجه به ويژگيها و واقعيات دوران نوجواني و جواني از واكنش‌هاي تند و افراطي بپرهيزند، چه بسا يك برخورد ناسنجيده وناصواب براي هميشه جواني را از مساجد و عرصه تربيت ديني دور گرداند، باجوانان، نوجوانان و كودكان درمسجد و عرصه‌ديني با سعه‌صدر بيشتري رفتار شود.
و- مطابقت گفتار و عمل نمازگزاران و متوليان امورمساجد، يكي از پيامدهاي تضاد در گفتار و رفتار مبلغان و متوليان امور مساجد، ايجاد تنفر دربين جوانان است، بسيار اتفاق افتاده وقتي از جواني پرسيده مي‌شود، چرا به مسجد نمي‌روي؟ مي‌گويد، فلان مسجدي نماز جماعتش ترك نمي‌شود، ولي در عمل فلان كار را انجام مي‌دهد، هر چند اين امر توجيهي براي عدم حضور فرد در مسجد و نماز جماعت نمي‌شود، اما چه بخواهيم يا نخواهيم اين اتفاق مي‌افتد و اثر خودش را مي‌گذارد.
ر- بين مسجد محل و مدرسه(مكتب) ارتباط ايجاد شود، در اين راستا متوليان امور مسجد و مديران مدارس تعامل داشته باشند، اگر مي‌خواهند، شاگرد را تشويق كنند، بين دو نماز تشويق كنند، طوري كه بچه‌ها از مسجد خاطرات خوش داشته باشند و مسجد را منحصر به سوگواري و عزاداري فرض نكنند، (قرائتي ،۱۳۸۶،ص۶) همچنين واگذاري بخشي از كار ستادهاي نماز جمعه، به دانش آموزان(متعلمين) و بگويند كه مثلاً فلان دبيرستان (ليسه)، اين هفته مهمان شما هستيم (قرائتي،۱۳۷۰،ص۵۵).
آنچه در بالا در مورد نقش و مسئوليت نمازگزاران و مسجدي‌ها بيان شد، در راستاي اين فرمايش مقام معظم رهبري(حضرت امام خامنه اي) است كه مي‌فرمايند «اقامه نماز چيزي فراتر از گزاردن نماز است»؛ يعني فقط همين نيست كه كسي خود به عمل نماز قيام كند، بلكه اين نيز هست كه در جهت و سمت نماز، به راه افتد و ديگران را نيز به راه اندازد (به نقل از رجالي تهراني ،۱۳۷۵، ص۴).
همچنين در مورد توصيه لقمان به فرزند خود كه قرآن اشاره دارد، مي‌فرمايد «اي فرزندم! نماز را بر پا دار»، در اين جمله منظور از بر پا داشتن يكي امر شخصي است و مقصود ديگر احياي نماز در جامعه است ( همان منبع ،ص۲۲)، بنابراين به عنوان يك فرد مسجدي و اهل نماز مسئوليت و وظايفي در جذب ديگران به ويژه جوانان به مسجد و نماز جماعت به عهده ماست كه بايد نسبت به آن اهتمام داشته باشيم.
۷- تعيين و احياي ديگر كاركردهاي مسجد
مطمئناً اين امر در جذب جوانان و نوجوانان مؤثر خواهدبود، بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه مساجدي كه براي نوجوانان و جوانان محلي براي فعاليت‌هاي ورزشي، فرهنگي، آموزشي و غيره هستند، درجذب جوانان بسيار موفق بوده‌اند، در اين راستا مي‌توان انواع كلاس‌هاي تقويتي و آموزشي را با همكاري دبيراني(معلماني) كه خود اهل مسجد و نماز بوده و علاقمند به احياي نماز و مسجد هستند، استفاده كرد و با مبالغي كم و يا حتي بعضاً رايگان اقدام به تشكيل كلاس كرد، همچنين براي اين كار از دانشجوياني كه خود مسجدي هستند و يا ساير تخصص‌هاي اهالي مسجد مي‌توان استفاده كرد.
۸- ارائه الگو براي جذب جوانان و نوجوانان به نماز و مسجد
ارائه الگو يكي از مؤثرترين راهكارها مي‌تواند باشد، به ويژه نوجوانان و جواناني كه اهل مسجد نيستند، چه ما بخواهيم يا نخواهيم، براي‌شان قهرمانان ورزشي به ويژه فوتبال، هنرپيشه‌ها و غيره بيشتر مهم بوده و جنبه الگويي دارند، بنابراين وظيفه صدا وسيما(راديو وتلويزيون)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي(وزارت اطلاعات و فرهنگ) و سازمان تربيت بدني است كه ضمن ايجاد فضاهاي مناسب، اين الگوهاي ورزشي ويا هنري را در هنگام نماز خواندن و شركت در جماعات و حضور در مسجد، حضوري و يا از طريق تلويزيون ببينند، البته در وضعيت و موقعيت عيني نه فيلم‌ها و نمايش‌ها. متأسفانه جوانان و نوجوانان جامعه ما اين الگوها را اغلب نمازخوان و اهل مسجد نمي‌شناسند و مسئولين كشور اسلامي با دست خود چنين الگوهايي را در اختيار جوانان قرار مي‌دهند كه در اين مورد ضروري است كه فكر جدي و اساسي صورت بگيرد، همچنين نشان دادن زندگي، سخنان و اظهارات افراد علمي، ورزشي و هنري موفق كه اهل نماز و مسجد بوده و هستند، جز مواردي است كه در نگرش و گرايش جوانان به حضور در مسجد و جماعات مؤثر خواهد بود.
۹- عدم انحصاري كردن امورات و فعاليت‌هاي مسجد
در آيه ۱۸ سوره جن مي‌خوانيم كه مي‌فرمايد «مساجد مخصوص خداوند عالميان است»، بر اين اساس مسجد مال شخص يا اشخاص و يا گروه خاصي نيست و نبايد باشد، متأسفانه در تعداد بيشتري از مساجد نهادهاي جانبي و ضميمه مسجد كه محل جذب نوجوانان و جوانان هر محله مي‌تواند باشد؛ از جمله كانون‌ها، پايگاه مقاومت مسجد و يا فعاليت درخود مسجد به صورت انحصاري بوده و عده كمي كه خيلي هم علاقه‌مندند، مايلند كه در اختيار خودشان باشد.
درحالي كه بسياري از نوجوانان و جوانان كه مايل به حضور در اين مكان‌ها هستند و از آن طريق هم مطمئناً جذب مسجد و جماعات خواهند شد، به علت عدم اطلاع رساني درست و يا نامشخص بودن زمان فعاليت، زمان باز بودن مكان، عدم آشنايي با افراد و مسئولين پايگاه و كانون، عدم اطلاع از شرايط و نحوه عضويت نمي‌توانند مراجعه كرده و عضو شوند، لذا لازم است يك اطلاعيه دائمي در اين مكان‌ها موجود باشد، با اين مضمون كه مثلاً پايگاه فلان عضو جديد مي‌پذيرد، مدارك و شرايط عضويت و زمان مراجعه فلان است، مطمئناً اين اقدام تعداد زيادي از نوجوانان و جوانان محله را كه مايل به عضويت و فعاليت هستند، ولي نمي‌دانند چگونه بايد اقدام كنند، جذب خواهد شد.
۱۰- بيان ترجمه زبان دعاها و اذكار
دعاها و اذكار كه در مساجد، مراسمات و صدا وسيما قرائت مي‌شود و داراي معارف و نكات بسيار متعالي و تاثير گذار هستند ،براي اغلب شنوندگان به ويژه جوانان و نوجوان اين سؤال مطرح است كه چرا يك سري عبارات را به زبان عربي مي‌خوانيم، در حالي كه نمي‌دانيم كه مخاطب ما كيست، يا اگر اجمالاً مي‌دانيم، مخاطب ما خداوند است، نمي‌دانيم به او چه مي‌گوييم يا چه چيزي از او درخواست مي‌كنيم، لذا براي رفع شبهه و ابهام به همراه دعاها، ترجمه آنها نيز به زبان روان و خالي از هر گونه پيچيدگي ارائه شود تا ارتباط بين خواننده دعا و مخاطب او، يعني خداوند محكم‌تر شود، تجربه نشان داده در مراسمات شب احياء، وقتي ترجمه روان اين دعاها گفته مي‌شود چقدر در جواناني كه بخش اعظم مسجد را تشكيل مي‌دهند، تاثير مي‌گذارد.
نتيجه‌گيري
اهميت و ارزش حضور در مسجد و نمازهاي جماعت بر اساس آيات الهي، روايات و سيره معصومين(ع) بركسي پوشيده نيست، از طرفي جذب جوانان به اين امر مهم دركشور اسلامي مساله جدي و از دغدغه‌هاي متوليان امر مي‌باشد، ويژگي‌هاي دوره جواني ايجاب مي‌كند كه راهكارهاي متناسبي جهت جذب آنها به مسجد و جماعات استفاده شود، در اين راستا موارد زير قابل طرح است:
۱- بهانه‌هاي مختلفي براي عدم حضور درمساجد مطرح مي‌شود كه پيشنهاد شد، بايد جوانان را با فلسفه، اسرار و ارزش جماعات و حضور در مساجد آشنا كرد كه طبق فرمايش پيامبر اسلام (ص) اگر افراد ارزش حضور در جماعات را بدانند، براي شركت در آن قرعه كشي مي‌كنند.
۲- بهداشت و نظافت مساجد به عنوان عامل ديگري براي جذب جوانان مطرح است، روشن است كه جوانان به ويژه تحصيلكرده‌ها چقدر به امر بهداشت و تميزي اهميت مي‌دهند.
۳- ايجاد جاذبه براي حضور زنان در مساجد به عنوان نيمي از افراد جامعه و عوامل مؤثر در تربيت افراد جامعه، متأسفانه محل استقرار بانوان در مساجد در مقايسه با آقايان از وضعيت نامناسبي بر خوردار است .
۴- نقش امام جماعت به عنوان يكي از اركان و عوامل تاثير گذار در امورات مسجد و همچنين جذب و نگهداري جوانان است كه در اين زمينه ايجاد ارتباط عاطفي، گذاشتن وقت كافي براي امور جوانان، مورد پذيرش مردم و جوانان بودن، داشتن تقوا و فضايل اخلاقي و عدالت، رعايت نظافت و تميزي، نظم و انضباط داشتن، بردباري، آسان گيري و عمل به گفته ها مواردي هستند كه رعايت آن از طرف امام جماعت در جذب جوانان موثر است .
۵- در روش و شيوه‌هاي تبليغ، داشتن ايمان قلبي، عامل بودن و نيز روش ارتباط مستقيم نفس با نفس و جذب همسالان توسط جوان مسجدي مؤثر است.
۶- از وظيفه و نقش نمازگزاران و اهالي مسجد مي‌توان به داشتن غيرت نسبت به نماز، رعايت حرمت اشخاص، بهداشت و نظافت لباس، بدن و دهان، پرهيز از تندي و افراط در برخورد با نوجوانان و جوانان، مطابقت گفتار و عمل متوليان امور مساجد، ايجاد ارتباط بين مدرسه و مسجد و به طور كل احياي مسجد و جماعات اشاره كرد.
۷- احياي كاركردهاي مختلف مسجد از جمله آموزش، فعاليت‌هاي ورزشي، فرهنگي، هنري و...
۸- ارائه الگو براي جواناني كه در جماعات و مسجد حضور نمي‌يابند از طريق صدا و سيما، رسانه‌هاي جمعي از قهرمانان ورزشي، هنرمندان و اهل علم در حال نماز خواندن و حضور در مساجد.
۹- عدم انحصاري كردن امورات و فعاليت‌هاي مسجد و پايگاه مقاومت و كانون‌هاي مساجد و رفع موانع حضور و عضويت جوانان و نوجوانان علاقمند محله‌ها در اين نهادها.
۱۰- ارائه و بيان ترجمه دعاها و اذكار به زبان روان جهت آشنايي جوانان و نوجوانان با معارف و پيام‌هاي دلنشين و تاثير گذار اين دعاها.
منابع
۱- محسن قرائتي (۱۳۷۰)، يكصد و چهارده نكته درباره نماز، ناشر؛ چاپ و نشر و طرح اقامه نماز.
۲- نماز نشانه حكومت صالحان(مجموعه مقالات)،۱۳۷۰، مشهد، ستاد اقامه نماز.
۳- محسن قرائتي (۱۳۷۲)، پرتوي از اسرار نماز، چاپ ۷، ناشر، طرح اقامه نماز.
۴- نماز گنجينه ذكر و راز(۱۳۷۲)، تهران، موسسه فرهنگي قدر ولايت.
۵- رجالي، تهراني(۱۳۵۷)، نماز در نهج‌البلاغه، قم انتشارات دارالصادقين.
۶- قائمي، علي(۱۳۷۵)، اقامه نماز در دوران كودكي و نوجواني، انتشارات ستاد اقامه نماز.
۷- نوبهار، رحيم(۱۳۷۵)، مسجد نمونه، چاپ دوم، تهران، ستاد اقامه نماز
۸- نماز راهي به سوي كاميابي (مجموعه سخنراني و ميزگرد) (۱۳۷۶)، ستاد اقامه نماز.
۹- رفسنجاني، هاشمي (۱۳۷۶)، جايگاه نماز در حكومت، مجموعه سخنراني و مقالات نماز راهي به سوي كاميابي، ناشر: ستاد اقامه نماز.
۱۰- عليقلي، محمدمهدي (۱۳۷۶)، محراب عشق، قم، ستاد اقامه نماز.
۱۱- شيرازي، علي(۱۳۷۷)، راز و نياز عارفانه، قم، نشر خرم.
۱۲- ابوالقاسمي، محمدجواد (۱۳۷۸)، امام و ماموم در جلوگاه حضور، تهران، نشر ياس‌كبود.
۱۳- رهبري، حسين (۱۳۸۰)، مسجد نهاد عبادت و ستاد ولايت، تهران سازمان چاپ و انشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي
۱۴- مجموعه سخنراني نماز، حكومت، تربيت، جلد دوم (۱۳۸۰)، ستاد اقامه نماز.
۱۵- موسوي‌راد لاهيجي(۱۳۸۰)، نماز از ديدگاه قرآن و حديث، قم، دفتر انتشارات اسلامي.
۱۶- ولي ابر قويي ، روح اله (۱۳۸۵) - قم ، انتشارات رواق دانش .
۱۷- قرائتي ، محسن (۱۳۸۶) - اولين سرمايه داران دنيا - مجله رشد مديريت مدرسه ، شماره ۷، دوره پنجم -صص۷-۴
۱۸- دلبري، سيد محمد (۱۳۸۷) - آسيب‌هاي تعليم و تربيت ديني از نگاه شهيد بهشتي - مجله رشد آموزش معارف اسلامي ، دوره ۲۰ ، شماره ۴ صص ۱۳-۴.
۱۹- جعفري، حسين علي (۱۳۸۸) - ۵۰۰ حديث پيرامون نماز و مسجد ، چاپ سوم - موسسه فرهنگي انتشاراتي ستاد اقامه نماز. www.pasokhgoo.ir
۲۰- روش جذب جوانان به مساجد چيست؟(۱۳۸۸)- www.۲irib.ir
۲۱- جوانان و مسجد(۱۳۸۸)- www.ido.ir.
۲۲- انصـاري‌راد، علي‌اكبـر(۱۳۸۸)- راهـكارهـاي جـذب جـوانان بـه مساجـد-www.andishegom.com.
۲۳- شيوه‌ها و عوامل جذب جوانان به مساجد(۱۳۸۸)- www.taghribnews.ir.
۲۴- جوان‌و جاذبه‌هاي مسجد، نقل از روزنامه ايران(۱۳۸۸)- www.sobheomid.ir.
۲۵- جوانان ومسجد(۱۳۸۸)-
منبع: پايگاه اطلاع رساني ستاد اقامه نماز
- ۵۵۰ بازديد
- ۰ نظر