اينكه مردم براي نماز به اذان دستور داده شدهاند، علل و حكمتهاي زيادي دارد، از آن جمله اينكه يادآوري براي فراموش كاران و بيداري براي غافلان باشد و كساني را كه وقت نماز را نمي‌دانند يا مشغول كار ديگري شدهاند، با وقت نماز آشنا گرداند.
شروع نماز
تكبيرة الاحرام
"نماز" با گفتن "الله اكبر" آغاز مي شود، گفتن "الله اكبر" در آغاز نماز به معناي جدايي از غير خدا و پيوستن به اوست.
اعلام بزرگي پروردگار و دوري جستن از تمام قدرتهاي دروغين است.
يكي از قديمي‌ترين عباداتي كه در تمامي اديان گذشته وجود داشته، نماز است. در برخي از روايات به نماز تعدادي ازانبياءالهي ازادمتا خاتم اشاره شده است كه برخي از آنها به اين شرح است:
۱- نماز آدم: از صُحُف ادريس نقل شده كه در نخستين روز اقامت آدم و حوا در زمين، خداوند، نماز عصر و مغرب و عشاء را مجموعاً ۵۰ ركعت به آدم واجب كرد.
۲- نماز شيث: وقتي آدم فوت كرد شيث او راغسلداد و بر وي نماز خواند.
۳- نماز ادريس: در روايت امام صادق به يكي از ياران خود سفارش مي‌فرمايند: وقتي به مسجد كوفه شرفياب شدي به مسجهدسهله نيز برو در آنجا نماز بخوان و از خدا طلب حاجت كن زيرا مسجد سهله خانهٔ ادريس است كه در آن خياطي مي‌كرد و در آن نماز مي‌خواند.
۴- نمازنوح:كشتي نوح داراي پنجره‌ها و سوراخهايي بود كه از آن نورخورشيد به داخل منعكس مي شد و از اين طريق وقت نماز را تعيين مي‌كردند.
۵- نماز شعيب: در آيهٔ 87سوره هود آمده است: (قَالُواْ يا شُعَيْبُ أَصَلاَتُكَ تَأْمُرُكَ أَن نَّتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَن نَّفْعَلَ في أَمْوَالِنَا مَا نَشَاء إِنَّكَ لَأَنتَ الْحَلِيمُ الرشيدُ) ﴿۸۷﴾«گفتند اي شعيب آيا نمازت به تو دستور مي‌دهد كه ما آنچه را پدرانمان مي‌پرستيدند ترك گوييم و آنچه را مي‌خواهيم، در اموالمان انجام ندهيم؟ كه همانا تو مرد بردبار و رشيدي هستي.»
اين جمله گفتار مردم مدين در ردّ حجّت شعيب است. اهل مدين دعوت شعيب را مستند به نماز او كردند، چون در نماز دعوت به معارضهٔ با آن قوم و كم فروشي آنهاست و اين همان سرّي است كه آنها از آن اينگونه تعبير كرده‌اند؛ «اَصَلاَتُك تَامُرُكَ اَن نَترُك...» يعني آيا نمازت، تو را امر كرده كه ما بت‌پرستي را ترك كنيم.
۶- نماز الياس: روزي الياس به گريه و زاري درآمد. خداوند به فرشته مرگ فرمود: از الياس سؤالي كن كه سبب گريه‌ات چيست؟ براي دنيا است و يا مرگ؟ الياس جواب داد نه اين است و نه آن است، بلكه گريهٔ من بخاطر اين است كه ديگر زنده نخواهم بود تا به ذكر و مناجات خدا پردازم. خداوند به فرشته‌اش فرمود: از او دست بردار و روح او را قبض نكن چرا كه او زندگي را براي بندگي و ذكر مي‌خواهد
در اسلام انواع نماز متعدد است. از جمله نمازروزانه است كه ۱۷ ركعت در پنج وقت دارد: دو ركعت صبح ، چهار ركعت ظهر ، چهار ركعت عصر، سه ركعت در غروب و چهار ركعت قبل از خواب(صَلوةالْعَتَمَه)(عَتَمَة به معني ثلث اول شب، تاريكي شب ، تأخير و اهمال است ) ديگر صَلوةقَصْر است يعني نماز كوتاه براي مسافر كه آن را نماز شكسته نيز مي‌گويند. در اين نماز چهار ركعتهاي ظهر و عصر و عشاء نيز دو ركعتي مي‌گردد و نتيجه ميشود:دو ركعت صبح ، دو ركعت ظهر ، دو ركعت عصر ، سه ركعت غروب و دو ركعت عشاء. درباره حدّ سفر بين مذاهب مختلفه اتفاق نيست.ديگر نماز جمعه و نماز اعياد فطر وقربان و نماز ميت و نماز خسوف و كسوف و آيات(در حوادث سمائيه و ارضيه ) و نماز حاجت و نماز تسبيح و نماز جعفر و نماز استسقاء (طلب باران) كه بعضي واجب است و بعضي مستحب و متفاوت در نظر شيعه و اهل سنت
نماز پنج نوبت در شبانه روز (۱۷ ركعت) رو به قبلهٔ مسلمانان - كعبه در مكه - بصورت فردي (فرادا) يا گروهي (نماز جماعت) برگزار ميشود.
در اين عبادت در ركعتهاي اول و دوم سورهٔ حمدو معمولاً آيه يا سورهٔ كوتاهي از قرآن ـ مثل سورهٔ توحيد ـ و در ركعتهاي بعدي تعدادي اذكار به زبانعربي خوانده ميشود. جزئيات اين عبادت درفرقه‌هاي مختلف اسلام با هم تفاوت دارد.[۶] نماز يك فرهنگ جهاني مي باشد. نماز در قرآن با واژه صلاة مشخص شده‌است كه به همراه مشتقاتش ۹۹ بار در قرآن تكرار شده‌است. ريشه صلاة مي‌تواند داراي سه معني باشد:
از ريشه صل: شراب را از صافي مي‌گذرانند و آن گاه ماده‌اي روشن و شفاف به دست مي‌آورنداز ريشه صلي: سوزانيدن و گرم كردناز ريشه وصل: ايجاد اتصال و ارتباط نماز در اهل تسنن
خواندن نماز به صورت دست بسته: اهل سنت در قيام نماز دست راست خود را روي دست چپ مي‌گذاردند و هر دو دست را روي ناف يا بالاي آن قرار مي‌دهند البته در اين مسئله ميان مذاهب چهارگانه اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد حنيفه شافعيه و حنبليه اين كار را لازم و يكي از سنت‌هاي نماز مي‌دانند ولي مالكيه آن را لازم و سنت نمي‌دانند برگرداندن صورت به چپ و راست در حال خواند سلام: شافعي‌ها و حنفي‌ها و حنبلي‌ها عقيده دارند كه مستحب است نمازگزار در حال خواندن سلام نماز در سلام اول صورت خود را به طرف راست و در سلام دوم به طرف چپ برگرداند آن هم به اندازه‌اي كه از پشت سر صورت او ديده شود. مالكي‌ها نيز اين كار را مستحب مي‌دانند ولي آن را به سلام آخر اختصاص داده‌اند. از نظر شيعه نمازگزار هنگام سلام نماز نبايد صورتش از قبله منحرف شود.عبور از مقابل نمازگزار: از نظراهل‌سنت عبور كردن از مقابل نمازگزار حرام است حتي در بعضي از كتاب‌هاي حديثي آنان آمده است كه نمازگزار بايد مانع عبور عابر از مقابل خود باشد به همين جهت وقتي در مكه يا مدينه از مقابل كسي كه نماز مي‌گذارد عبور كنيد با اعتراض شديد او و ديگران روبرو مي‌شويد اما از نظر شيعه عبور از مقابل نمازگزار حرام نيست
نمازچيست؟
نماز يكي از صورت‌هاي عبادت وپرسش است كه در برخي از
دين ها وضع شده‌است.
واژهٔ نماز واژه‌اي عربي است كه ايرانيان براي واژهٔ «صلاة» عربي به كار بردند. اين واژه به معناي خم شدن، سر فرودآوري براي ستايش پروردگار، احترام و اظهار بندگي و اطاعت استواژهٔ نماز نام‌واژه‌اي از فعل نميدن فارسي به معني تعظيم‌كردن است.
برخي حدس زده‌اند كه اين واژه از واژهٔ «ناماسته» در زبان سانسكريت گرفته شده‌باشد كه محتمل نيست.
مفهوم شناسي نماز
«صلاة» كه درلسان شرع براي فعل عبادي خاصي يعني همان «نماز» به كار برده شده است، در لغت به معناي دعا، استغفار، رحمت و مغفرت، ثناي نيكو، درود و تعظيم است واگر به خداوند نسبت داده شود، به معناي رحمت و ثناي بر بندگان ميباشد و در اصطلاح نيز به عملي عبادي اطلاق ميشود كه متّشكل از اجزاء و شرايط خاصّي است و بايد با قصد قربت به پروردگارهر روز در چند نوبت به جا آورده شود.
«صلاة» يا نماز به عنوان فعلي عبادي كه به منظوردعا و نيز تعظيم الهي انجام ميشود، يكي از مشتركات اديان الهي است، هرچند شكل و نحوهٔ انجام آن در اديان مختلف متفاوت ميباشد. از همين روست كه در قاموس كتاب مقدس در معناي واژه نماز آمده است: «نماز معروف است و يكي از واجبات دينيه هر روز تمام ملل و مذاهب است، چه منفرداً و چه جماعتاً...» و پس از آن به شرح معناي نماز بر مبناي تورات و انجيل پرداخته تا آنكه مي‌نويسد: «احدي جز منكرين خدا منكر نماز و دعا نيست...».
در نوشتار حاضر نيز از «نماز» همين معناي فوق اراده شده است و حقيقت شرعيهٔ آن كه در اسلام از اين اصطلاح اراده ميشود، مدّ نظر نمي‌باشد
محمد مسعود نوروزي معتقد است كلمه نماز از ريشه نماچ كه در پارسي ميانه (پهلوي زمانساسانيان) است گرفته شده و فعل نماچ پورتن به معناي نماز بردن و تعظيم كردن به كار رفته‌است؛ و قبل از آن در ايران باستان از ريشه نم به معناي خم شدن و سر فرو آوردن مشتق شده‌است. دراوستانماز به صورت نمنگه يا نمه به معناي دعا و درود آمده‌است.